σίδερο

το, Ν

1. ο σίδηρος

2. συνεκδ. α) κάθε όργανο, εργαλείο, σκεύος ή άλλο αντικείμενο κατασκευασμένο από αυτό το μέταλλο (α. «τα σίδερα τού μπαλκονιού [ή τής αυλής ή τής σκάλας]» — το σιδερένιο κιγκλίδωμα, τα σιδερένια κάγκελα

β. «το σίδερο τής πόρτας» — ο σιδερένιος μοχλός τής πόρτας, ο σύρτης

γ. «το σίδερ' αποκόττησε και κοφτερόν εγίνη» — η μάχαιρα, Ερωτόκρ.)

β) κάθε πράγμα εξαιρετικά στερεό, καθετί που έχει μεγάλη αντοχή

3. (κατ' επέκτ.) γενική ονομασία για μέταλλα

4. συσκευή που θερμαίνεται με κάρβουνα ή ηλεκτρικό ρεύμα και χρησιμοποιείται για την εξομάλυνση και λείανση υφασμάτινων και δερμάτινων επιφανειών, πιεζόμενη πάνω σε αυτές

5. σιδερένιο εργαλείο που λειτουργεί με ηλεκτρισμό και το οποίο χρησιμοποιείται για το κατσάρωμα τών μαλλιών

6. στον πληθ. τα σίδερα

α) σιδηροδρομική γραμμή σε λειτουργία ή σε αχρησία

β) τα σιδερένια δεσμά καταδίκου, οι χειροπέδες

γ) μτφ. η δουλεία

7. φρ. α) «σίδερο τού καραβιού»

ναυτ. η άγκυρα

β) «σίδερο τού μπαστουνιού» — ο κλοιός τού δορατίου

γ) «τόν βάλανε στα σίδερα» — τόν έκλεισαν στη φυλακή

δ) «είναι για τα σίδερα» — είναι τρελός

ε) «λυγάει σίδερα» — είναι πολύ γερός

στ) «έφαγα τα σίδερα» — μεταχειρίστηκα κάθε μέσο προκειμένου να πετύχω κάτι, προσπάθησα με όλες μου τις δυνάμεις

ζ) «θα φάει η μύγα σίδερο και το κουνούπι ατσάλι»

i) (με ειρωνική σημ.) θα γίνουν πράγματα εκπληκτικά και απίστευτα ή θα καταβληθούν υπέρμετροι κόποι, υπεράνθρωπες προσπάθειες

ii) λέγεται ως απειλή για μεγάλη καταστροφή ή σκληρά αντίποινα

η) «κρύο σίδερο δουλεύει» — λέγεται γι' αυτούς που ματαιοπονούν

θ) «χτύπα σίδερο» — ευχή πο.υ λέγεται όταν αναφέρει κανείς ένα άτομο ως υγιές

8. παροιμ. «στη βράση [του] κολλάει το σίδερο» — δηλώνει ότι κάθε πράγμα πρέπει να γίνεται στην κατάλληλη στιγμή.

[ΕΤΥΜΟΛ. < σίδηρον / σίδηρος, με τροπή τού / i / σε / e / πριν από το -ρ- (πρβλ. κερί < κηρός)].